Kakao Ağacı Nedir? Çikolatanın Ham Maddesi ile Tanışın!

Şubat 17, 2022

Kakao Ağacı Nedir? Kakao Ağacı Nerede Yetişir?

Çikolatanın göz ardı edilmiş olan ve az kişi tarafından bilinen, efsanevi serüveninin başlangıcı; kakao ağacından bahsetmek istiyoruz sizlere. Zeytinyağı, şarap, ekmek gibi, medeniyetin temellerinin atıldığı zamanlardan beri var olan bu kadim ve şifalı yiyeceğin fiziksel özelliklerini ve tarihini ele alalım, çikolatanın nüvesi, yani "Kakao Ağacı" serüvenine hep beraber tanık olalım.

Kakao Ağacı | Theobroma Cacao Nedir?

Bol yağış, nem ve gölge seven kakao ağacı, tropik ormanlarda, muz ve benzeri geniş yapraklı ağaçların gölgesinde ve çoğunlukla nehir kenarlarında yetişir. Kakao ağacının ortalama boyu 4 metreden, 15 metreye değişkenlik göstermektedir. Dünya çapında yaklaşık 25 milyon dönümlük arazi kakao üretimine ayrılmıştır ve bu üretimin çoğu Batı Afrika'da gerçekleşmektedir. Kakao yetiştirme ve onu yiyecek ve içecek olarak işleme uygulaması MÖ 1900'lerde Meksika'da başlamış, bugünse 100 milyar ABD Dolarına denk gelen bir endüstri halini almıştır.

Kakao ağacının Latince adı “Theobroma Cacao” yani “Tanrıların Yiyeceği”dir. İsminin “Tanrıların Yiyeceği” olarak konmasının sebebi, kakao meyvesini ilk defa tüketen eski Latin Amerika medeniyetlerinin, bu meyveyi onlara süper güçler bahşettiğini düşünerek kutsallaştırmasıdır. Lezzetli tadının dışında, içeriğinde bulundurduğu sayısız yararlı besin ve insan vücuduna sağladığı faydaları hesaba katarsak, adının neden Tanrıların Yiyeceği olduğu daha da anlaşılır hale geliyor.

Kakao Ağacı Nerede Yetişir?

Kakao ağacı sıcak ülkelerde yetişir; Güney Amerika ve Afrika. Kakao bitkisinin anavatanı, Güney Amerika’nın Kuzey Batısıdır ve en fazla çeşitlilik de yine burada görülür.

Çikolata sektörünün ana sağlayıcısı, %80'lik bir oranla Batı Afrika'dır. Ancak Afrika, kakaonun anavatanı değildir. 1800'lü yıllarda Avrupa kıtasında çikolataya olan talebin artmasıyla birlikte, tacirler kakaoyu Latin Amerika'dan Avrupa'ya taşıma zahmetinden kaçınmak için, Afrika'nın elverişli iklim özellikleri gösteren ülkelerinde kakao ağacı tarlaları oluşturarak yetiştiriciliğe başlamışlardır.

Kakao ağacının en temel üç çeşidi vardır; Criollo, Forastero ve Trinitario. Saymış olduğumuz bu üç çeşit, geleneksel anlamda kakaonun en bilinen türleridir. Ancak son yıllarda yapılan araştırmalar, kakao türlerinin onlarca çeşitte olduğunu ortaya koymakta. Genetiği gereği kendinden olmayan farklı türler ile birleşmeye açık olan kakao, bu üç çatı çeşidin altında birçok farklılığı barındırır. Yanında yetişen muz ağacından esanslar alır, toprağın çeşidinden asitlilik oranı farklılaşır ve onu yetiştiren yağmurların kendine özgü esintilerini taşır. İşte tam da bu yüzden kakao, yani çikolata, farklı farklı tat notalarına sahip bir gurme yiyeceğidir.

Dünya çapında, kakao ağaçlarının %90'ı 2 ila 5 hektarlık küçük aile çiftliklerinde yetiştirilirken, sadece %5’i 40 hektar veya daha büyük büyük tarlalardan geliyor. Kakao üretimi, Küresel Güney'de 40 ila 50 milyon çiftçiye, kırsal işçiye ve ailelerine geçim kaynağı sağlıyor. Fildişi Sahili ve Gana'da çiftçilerin %90'lık bir kısmı tek gelir kaynakları olarak kakaoya güveniyor.

Kakao Ağacı Kaç Yılda Yetişir?

Kakao ağacı tüm yıl boyunca durmadan çiçek açar ve diğerlerinden farklı olarak üzerinde hem çiçek hem de meyvesini aynı anda bulunduran nadir ağaçlardandır. Kakao ağacı çiçekleri, ağacın dalında veya başka bir yerinde değil, kakao ağacının gövdesinin tam üstünde yeşerir. Tek bir ağaçta yılda ortalama 100 bin adet kakao ağacı çiçeği yeşerir, ancak bunların yalnızca %0,1'i meyve haline gelir. Kakao ağacı çiçeklerinin meyve haline gelip olgunlaşmaları 5-8 ayı bulur. Olgunlaşan meyve ince uzun elips şeklini alır (olgun kakao meyvesine İngilizcede Cocoa Pod yani Kakao Kapsülü denir) Bu podlar, önce yeşil renkten, kırmızıya daha sonra sarıdan, mor renge dönerler. Meyvenin boyutları 10 ila 40 cm arasında değişiklik göstermektedir..

Kakao Ağacı Nasıl Yetiştirilir?

Kakao çekirdeklerinin bakımı ve hasadı yoğun ve sürekli ilgi gerektirdiğinden, kakao yetiştirmek tam anlamıyla bir emek işidir. Yalnızca yarım kilo çikolata yapabilmek için bir kakao ağacının, tam bir yıllık mahsulünü kullanmanız gerekmektedir. Bu denli zor bir meslekte, geçimini tamamen kakao meyvesinden sağlayan bu emekçilerinin hak ettiklerini kazanıp kazanmadıkları konusu, sektörün en mühim konularının başında gelmektedir. Diğer yandan kakao ağacının hasat edilme yöntemi, aynı toprak üzerinde ilerleyen dönemlerde tekrar kakao ağaçlarının yetişmesi için de bir hayli önemlidir. Yanlış biçimde yapılan hasatlar, toprağın verimliliğini köreltmekte ve gelecek nesiller için kakaonun sürdürülebilirliğini tehlikeye atmaktadır. Zamanında yapılan hasat, ağacın uzun yıllar yaşamasını ve meyve vermesini sağlar.

Son derece besleyici ve herkes tarafından keyifle tüketilen çikolata, kakao tozu veya kakao nibi gibi ürünlerin devamı için, kakao ağacını yetiştiren çiftçilere destek vermek ve adaletli bir şekilde kakao ticareti yapmaları gerektiğini, global firmaların da anladıklarını umuyoruz.

Kakao Ağacı Türkiye'de Yetişir mi?

Kakao ağacı, tropikal iklimde yetişen bir ağaçtır ve 18-32 derece arası en elverişli sıcaklıktır. Tabii ki kakao ağacının yetişmesi için bu sıcaklık derecelerinden başka, nem oranı, enlem ve yükseklik de önemlidir. 10 derece kuzey, 10 derece güney enlemleri arasında verimli yetişen kakao ağacı, muz ve palmiye ağacı gibi bitkilerin gölgelerinde, korumaları altında yetişir. Ne aşırı güneş sever ne de aşırı rüzgar.

Kakao ağacının yetişmesi için uygun iklim koşulları olmadığı için, dünyanın birçok yerinde olduğu gibi Türkiye’de de kakao ağacı yetişmez.